Czym jest zachowek i kto może go dochodzić?

Zachowek to jedno z kluczowych pojęć prawa spadkowego, które budzi wiele wątpliwości i często staje się źródłem konfliktów rodzinnych. Jest to instytucja mająca na celu ochronę najbliższych członków rodziny zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest zachowek, kto ma prawo do jego dochodzenia oraz jakie są podstawowe zasady związane z jego przyznawaniem.

Co to jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny zmarłego. Ma on na celu zapewnienie minimum korzyści majątkowej osobom, które zgodnie z przepisami ustawy dziedziczyłyby po zmarłym, gdyby ten nie sporządził testamentu. Zasadniczo, zachowek przysługuje w sytuacji, gdy spadkodawca, sporządzając testament, pominął osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego lub przyznał im mniejszą część spadku, niż wynikałoby to z przepisów prawa.

W praktyce oznacza to, że nawet jeżeli spadkodawca w testamencie powołał do dziedziczenia inne osoby, osoby uprawnione do zachowku mogą żądać od spadkobierców określonej kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości przysługującego im zachowku. Zachowek nie jest równoznaczny z udziałem w masie spadkowej, lecz przybiera formę roszczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej.

Kto jest uprawniony do zachowku?

Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy. W praktyce oznacza to, że uprawnionymi do zachowku są przede wszystkim dzieci (w tym także dzieci przysposobione) spadkodawcy oraz jego współmałżonek. W sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił zstępnych, prawo do zachowku mogą mieć jego rodzice. Warto zaznaczyć, że rodzeństwo oraz dalsi krewni nie mają prawa do zachowku.

Uprawnienie do zachowku jest uzależnione od kilku czynników. Przede wszystkim, osoba uprawniona nie może zostać uznana za niegodną dziedziczenia ani wydziedziczona przez spadkodawcę. Wydziedziczenie musi być dokonane w testamencie i uzasadnione jedną z przyczyn przewidzianych przez prawo, takich jak rażące zaniedbanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy czy popełnienie przestępstwa przeciwko niemu.

Wysokość zachowku

Wysokość zachowku zależy od wartości całej masy spadkowej oraz od tego, w jakim stopniu osoba uprawniona byłaby powołana do spadku z ustawy. Zasadniczo, wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu w razie dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak osoba uprawniona jest trwale niezdolna do pracy lub jest małoletnia, przysługuje jej dwie trzecie wartości takiego udziału.

W praktyce oznacza to, że jeżeli zmarły pozostawił małżonka oraz dwoje dzieci, to każde z dzieci oraz małżonek mogliby dziedziczyć po jednej trzeciej spadku. W przypadku, gdy jedno z dzieci zostało pominięte w testamencie, może ono dochodzić zachowku w wysokości połowy wartości swojego udziału, czyli jednej szóstej całej masy spadkowej. Jeśli dziecko jest małoletnie, zachowek wyniesie dwie trzecie wartości tego udziału.

Dochodzenie zachowku

Dochodzenie zachowku polega na skierowaniu roszczenia do spadkobierców, którzy otrzymali spadek w testamencie. Roszczenie o zachowek ma charakter pieniężny, co oznacza, że uprawniony nie może domagać się konkretnego składnika majątku spadkowego, lecz jedynie określonej kwoty pieniężnej. Termin na dochodzenie roszczenia o zachowek wynosi 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu.

Warto zaznaczyć, że dochodzenie zachowku może wiązać się z koniecznością przeprowadzenia postępowania sądowego, szczególnie w sytuacji, gdy spadkobiercy odmawiają zapłaty. W takiej sytuacji osoba uprawniona do zachowku musi złożyć pozew do sądu, w którym wykaże swoje uprawnienia do zachowku oraz wartość należnej jej kwoty. Warto również pamiętać, że w przypadku, gdy masa spadkowa obejmuje długi, wysokość zachowku może ulec odpowiedniemu zmniejszeniu.

Kiedy zachowek nie przysługuje?

Istnieją sytuacje, w których osoba, która teoretycznie byłaby uprawniona do zachowku, traci to uprawnienie. Zachowek nie przysługuje osobie, która została skutecznie wydziedziczona przez spadkodawcę. Wydziedziczenie musi być dokonane w testamencie i spełniać określone przesłanki, takie jak uporczywe niewypełnianie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy czy rażąco naganne postępowanie w stosunku do niego.

Ponadto, prawo do zachowku nie przysługuje również osobie uznanej za niegodną dziedziczenia. Niegodność dziedziczenia orzeka sąd na wniosek osoby zainteresowanej, jeżeli potencjalny spadkobierca dopuścił się wobec spadkodawcy czynów, które w świetle prawa pozbawiają go możliwości dziedziczenia. Warto również pamiętać, że osoba, która zrzekła się dziedziczenia w drodze umowy ze spadkodawcą, również traci prawo do zachowku.

Podsumowanie

Zachowek to instytucja, która ma na celu ochronę interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Przysługuje on zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, o ile zostali oni pominięci w testamencie lub ich udział w spadku został ograniczony. Wysokość zachowku wynosi połowę lub dwie trzecie wartości udziału spadkowego, a roszczenie o jego zapłatę można dochodzić przez 5 lat od ogłoszenia testamentu. Warto pamiętać, że w pewnych sytuacjach, takich jak wydziedziczenie czy uznanie za niegodnego dziedziczenia, prawo do zachowku może zostać utracone.

Artykuł powstał przy współpracy z https://adwokat-kowalewicz.pl/